“...θάνατος γαρ εστίν η άνευ Χριστού ζωή»
Με αφορμή την ευαγγελική περικοπή της 21ης Αυγούστου (Ματθ. ιδ΄14-22)
πρωτ. Χριστόδουλος Μπίθας
Ζούμε σε μια
ανασφαλή εποχή όπου καθώς όλα μοιάζουν ρευστά και μεταβατικά οι περισσότεροι
άνθρωποι νοιώθουν ανασφαλεια, άγχος και φόβο. Τα μεγάλα προβλήματα που
συσωρεύτηκαν τα τελευταία χρόνια στην πατρίδα μας - πνευματική και πολιτισμική
κρίση, οικονομική κατάρρευση, ανεργία και φτώχια, ανεξέλεγκτη μετανάστευση,
εγκληματικότητα, πιθανοί κίνδυνοι πολεμικής εμπλοκής με τους κάθε λογής
γείτονές μας, μόνιμη κρίση στην παιδεία, ακραίος λαϊκισμός, έχουν τρομάξει τους
συμπατριώτες μας. Ταυτόχρονα, τα γεωπολιτικά και οικονομικά
"παιχνίδια" των Μεγάλων Δυνάμεων, η ραγδαία αύξηση του ακραίου Ισλάμ
σε κοντινές χώρες, το σοβαρότατο οικολογικό πρόβλημα και τόσα άλλα γεμίζουν
φόβο κι ανησυχία το νου και την ψυχή.
Βεβαίως, μαζί με όλα αυτά στον καθένα μας
κυριαρχεί ο φόβος της φθοράς και του θανάτου, ο φόβος για την ασφάλεια και την
υγεία των αγαπημένων προσώπων, ο φόβος να μην χάσουμε όσα θεωρούμε κεκτημένα.
Είμαστε τα μόνα πλάσματα πάνω στην γη που γνωρίζουμε ότι θα πεθάνουμε κι αυτό
καθορίζει την ζωή και την σκέψη, μας φέρνει αντιμέτωπους με το πεπερασμένο της
ύπαρξής μας. Συνηθίζουμε να μην αναφερόμαστε στο θέμα του θανάτου στην
καθημερινότητά μας, σα να’ ναι ένα κοινό μυστικό που όλοι θυμόμαστε αλλά κανείς
δεν θέλει να το συζητήσει ανοιχτά. Εξορίσαμε από την ζωή μας τα ταφικά έθιμα
που επί χιλιάδες λειτουργούσαν ψυχοθεραπευτικά στους ανθρώπους όλων τον
πολιτισμών. Ζούμε στην εποχή της λήθης, της απώθησης, του εφήμερου, και το
πληρώνουμε ακριβά. Συνειδητά η ασυνείδητα, η ζωή μας καθορίζεται από τον φόβο
του θανάτου, που είτε προσπαθούμε να τον ξεχάσουμε και τον απωθούμε είτε μας
βασανίζει μέσα από πολλούς και διάφορους φόβους. Ο φόβος του θανάτου για
κάποιους είναι εμφανής, ενώ για άλλους εκφράζεται έμμεσα, είτε ως άγχος, είτε
μεταμφιεσμένος σε κάποιο άλλο ψυχολογικό σύμπτωμα.
Ο φόβος ως ψυχική
διεργασία λειτουργεί σαν μηχανισμός επιβίωσης, αφού αν δεν υπήρχε το συναίσθημα
του φόβου δεν θα μπορούσαμε να αντιληφθούμε τους κινδύνους που μας απειλούν.
Όμως, όταν ο φόβος κυριαρχεί στην ψυχή μας, συνήθως μετατρέπεται σε άγχος, σε τρόμο, η πανικό, και βέβαια σε
πολλές και διάφορες φοβίες, δηλαδή σε παθολογικό άγχος απέναντι σε κάποια
συγκεκριμένη κατάσταση χωρίς να υπάρχει πραγματικός κίνδυνος. Η εμπειρία του φόβου παραμένει στο
ασυνείδητο, όπου μπορεί να εκδηλωθεί μέσα από εφιάλτες. Ο φόβος μπορεί επίσης
να βιωθεί μέσα σε ένα κοινωνικό σύνολο και να μετατραπεί μέσω των ΜΜΕ η πολιτικών
κομμάτων σε μαζική υστερία η να οδηγήσει σε επιθετικότητα.
Ο φόβος του θανάτου
βαθειά μέσα στην ψυχή μας παρουσιάζεται σαν μια
αδιάκοπη απειλή. Θέλουμε να μάθουμε το αύριο, τρέχουμε σε αστρολόγους,
μέντιουμ, ψάχνουμε προορατικούς "γέροντες" που θα μας πουν τα μελούμενα.
Άλλοι από εμάς προσπαθούμε να τον ξορκίσουμε μέσα από την υστεροφημία, την
κοινωνική καταξίωση, την απόκτηση πλούτου και δόξας, κάποιοι γεμίζουμε τον
χρόνο μας με συνεχείς δραστηριότητες, κάποιοι κάνουν ακραία σπορ, κάποιοι απλώς
πέφτουν στις καταχρήσεις. Παρ’ όλα αυτά ο φόβος του θανάτου και της απώλειας
κυριεύει την ζωή μας. Όσο τον απωθούμε τόσο μας βασανίζει.
Ο φόβος του αύριο
μας κάνει να σκεφτόμαστε με άγχος το μέλλον, αντί να ζούμε το παρόν κι έτσι
μένουμε στάσιμοι, προσπαθούμε να παρηγορηθούμε με την ύλη, το ευτελές, με το
εφήμερο. Και η αδυναμία να ελέγξουμε την ζωή μας, μας κρατά καθηλωμένους,
στάσιμους. Ο φόβος μας παραλύει και εμποδίζει την χαρά του σήμερα και την
μετάνοια, δηλαδή την ευθύνης απένατι στην ύπαρξή μας. Όσο ζούμε μέσα στο φόβο
και το άγχος, η στιγμή χάνεται, δεν ζούμε, ο φόβος τρώει τα σωθικά μας και μας
στερεί την χαρά της στιγμής, μας κλείνει στον εαυτό μας, προκαλεί θυμό η θλίψη.
Πως πρέπει άραγε να
αντιμετωπίζει ένας Ορθόδοξος Χριστιανός το θέμα του φόβου; Ποιά πρέπει να είναι
η στάση του, ώστε να μην επηρεάζεται από τον φόβο του θανάτου; Ποιός είναι ο
τρόπος που θα "απαλλάξη τούτους, όσοι φόβω θανάτου δια παντός του ζην
ένοχοι ήσαν δουλείας" (Β Ἑβρ. 2: 14,15).
Ο Χριστός μας έχει προειδοποιήσει: "Μην
μεριμνήσετε για το αύριο, γιατί το αύριο θα μεριμνήσει για τον εαυτό του.
Αρκετή για την ημέρα είναι η κακοπάθειά της" (δηλαδή τα προβλήματα) (Ματθ. 6:34). Όμως εμείς
"Προτιμάμε καλύτερα να πεθαίνουμε κάθε ώρα από το φόβο του θανάτου, παρά
να πεθάνουμε μια φορά", όπως γράφει κάπου ο μέγας Σαίξπηρ. Αντί να
θυμόμαστε πως η επίγεια ζωή μας έχει ένα τέλος και αυτό να μας κάνει να την
ζούμε με χαρά κι ευχαριστία, με αγάπη και ευγνωμοσύνη για κάθε λεπτό,
βυθιζόμαστε στο φόβο και το άγχος. Πράγματι, πως να ζήσεις έτσι αν δεν έχεις
πίστη στο ότι η ζωή αυτή συνεχίζεται αιώνια, πως να ευχαριστείς όταν δεν
μπορείς να ζήσεις την στιγμή, πνιγμένος από τις ενοχές του χτες και τον φόβο
του αύριο, πως να χαίρεσαι αν η αγάπη σου είναι λειψή και δεν απολαμβάνεις την
αγάπη με τους ανθρώπους, όταν όλοι τάχα σου φταίνε και βιώνεις διαρκώς
διαψεύσεις; Πως να ζήσεις πραγματικά αν είσαι ήδη πεθαμένος και συ νομίζεις ότι
είσαι ζωντανός;
Όλη η διδασκάλια του Χριστού περιστρέφεται
ακριβώς γύρω από το πως ο άνθρωπος μπορεί να ζήσει δίχως φόβο. Η Ανάστασή Του
και η υπόσχεση ότι θα αναστηθούμε όλοι, η διδασκάλια Του για την αγάπη
υποδεικνύουν τον τρόπο της θεραπείας. "Εγώ είμαι η ανάσταση και
η ζωή. Όποιος πιστεύει σ’ εμένα κι αν πεθάνει θα ζήσει, και καθένας που ζει
και πιστεύει σ’ εμένα δεν θα πεθάνει στον αιώνα."(Ιω.11:26).
Όσο περισσότερο η
πίστη μου στην Ανάσταση αυξάνεται, ο φόβος μετριάζεται. Όσο περισσότερο ζω με
αγάπη, η στιγμή γίνεται αιώνια. Όσο συγχωρώ, τόσο ησυχάζω. Όσο παύω να μισώ, να
οργίζομαι η να ζηλοφθονώ, τόσο ειρηνεύω. Όσο περισσότερο απαλάσσομαι από τις
μέριμνες, ο φόβος μετριάζεται, το άγχος θεραπεύεται, ζω τώρα. Όσο θυμάμαι πως
είμαι διαχειριστής όσων μου δόθηκαν, ακόμα και των παιδιών μου και πως σκοπός
είναι να διαχειρίζομαι τα πάντα κατά τον τρόπο του Ευαγγελίου κι όχι με τον
τρόπο που η πεπτωκυία φύση μου υποβάλλει, τόσο απολαμβάνω το σήμερα και την
σχέση με τον κόσμο. Όσο περισσότερο απαλάσσομαι, συν Θεώ, από τις ενοχές μου
για όσα έκανα η όσα δεν έπραξα στο παρελθόν, η ψυχή μου αλαφρώνει. Όσο
υπερβαίνω την φιλαυτία μου και καθαρίζω την ύπαρξή μου από την αμαρτία μου,
ελευθερώνομαι από το βάρος μου. Όσο η σχέση μου με τον Χριστό γίνεται σχέση
προσώπων, τόσο πείθομαι για την παρουσία Του στην ζωή μου. Όσο πορεύομαι με
αυτό τον τρόπο, ζω μυστηριακά πρόγευση αιωνιότητος.
Ξεχωριστή θέση στην Ορθόδοξη παράδοση έχει η
αρετή της "μνήμης του θανάτου". Όσο έχω, με την βοήθεια του Αγίου
Πνεύματος μνήμη θανάτου, καταλαβαίνω αυτό που έλεγε ο Όσιος Ισαάκ ο Σύρος, πως
"η πρώτη έννοια την οποία τοποθετεί μέσα στην καρδιά του ανθρώπου η θεία
φιλανθρωπία και οδηγεί την ψυχή στην ζωή, είναι η ενθύμηση του θανάτου. Στον
λογισμό αυτό ακολουθεί με φυσικό τρόπο η καταφρόνηση του κόσμου (δηλαδή των
εμπαθών λογισμών), και από το σημείο αυτό αρχίζει στον άνθρωπο κάθε αγαθή
κίνηση που τον οδηγεί στην ζωή".
Από την αρχαιότητα, οι φιλόσοφοι έθεσαν ως
μέγα ζήτημα την σημασία του να θυμόμαστε πως είμαστε θνητοί. Ο Πλάτωνας έλεγε
πώς "Οι ορθώς φιλοσοφούντες αποθνήσκειν μελετώσι",
δηλαδή πως όσοι φιλοσοφούν σωστά είναι αυτοί που μελετούν
αποκλειστικά πώς θα πεθάνουν, δηλαδή ότι όλη τους η ζωή
καθίσταται ένας μελετημένος βίος με βάση τήν
οπτική του θανάτου, ενώ ο Επίκουρος ήθελε να διατυπώσει μια φιλοσοφική
διδασκαλία, με την οποία οι άνθρωποι θα κατόρθωναν να αποφύγουν τον φόβο του
θανάτου και να εξασφαλίσουν στην ψυχή τους την αταραξία, την γαλήνη, έτσι που
να αισθάνονται ευτυχισμένοι κάτω ακόμα και από τις πλέον αντίξοες συνθήκες.
Αυτή η λογική μνήμη του θανάτου ως εφαλτήριο ζωής, ενυπάρχει σε πολλές
φιλισοφικές απόψεις μέσα στους αιώνες.
Όλα αυτά είναι σπουδαία για την ανθρώπινη
σκέψη, όμως, στην Ορθόδοξη Παράδοση, πέρα από λογική μνήμη, η "Μνήμη του
Θανάτου" θεωρείται αρετή που δίδεται στον πιστό από το Άγιο Πνεύμα όσο
περισσότερο μεγαλώνει η πίστη του στον Αναστάντα Χριστό. " Αν
ανάσταση νεκρών δεν υπάρχει, ούτε ο Χριστός έχει εγερθεί. Και αν ο
Χριστός δεν έχει εγερθεί, άρα είναι κενό και το κήρυγμά μας, κενή και η πίστη
σας. Ιδού, ένα μυστήριο σας λέω: όλοι δε θα κοιμηθούμε, όλοι όμως θα
αλλάξουμε, σε μια στιγμή, σε ριπή οφθαλμού, κατά την έσχατη
σάλπιγγα. Γιατί θα σαλπίσει και οι νεκροί θα εγερθούν άφθαρτοι και εμείς θα
αλλάξουμε. Γιατί πρέπει το φθαρτό τούτο να ντυθεί αφθαρσία και το
θνητό τούτο να ντυθεί αθανασία..." λέει ο Απόστολος Παύλος. "...Όταν
αυτό που είναι φθαρτό ντυθεί αφθαρσία και το θνητό ντυθεί αθανασία, τότε θα
πραγματοποιηθεί ο λόγος ο γραμμένος: Καταβροχθίστηκε ο θάνατος και
νικήθηκε". (Α
Κορ 15: 13-14, 51 -54)
Είναι αρετή η μνήμη
του θανάτου γιατί μας οδηγεί σταδιακά από την απώθηση του φόβου στην αποδοχή
της ζωής κι από την απελπισία για το αύριο στην ευχαριστία του σήμερα. Πίστη
στον Αναστάντα Χριστό, σημαίνει πως η προσωπική σχέση μαζί του μυστηριακά μας
ζωοποιεί δια της χάριτος αφού όπως λέει ο Απόστολος Παύλος " και ενώ
ήμασταν νεκροί στα παραπτώματα, μας ζωοποίησε μαζί με τον Χριστό - με την χάρη
είστε σωσμένοι." (Εφ.
2:5). Η
πίστη δεν είναι ιδεολογία, ούτε εκτέλεση καθηκόντων, αλλά πορεία προς την όντως
ζωή και πρόγευση Βασιλείας.
Ευχαριστία
"πάντων ένεκεν" κάθε στιγμή, έξοδος από τον εαυτό μας, πλησίασμα στον
πλησίον, αυτογνωσία που οδηγεί στην μετάνοια, άρνηση στις οποιοδήποτε μέριμνες,
θεραπεία από την φιλαυτία μας, για να πορευτούμε στην φιλαδελφία και από εκεί
στην φιλοθεΐα. Αυτός είναι ο τροπος της εν Χριστώ θεραπείας από τον φόβο και
την θλίψη. Όλα αυτά είναι δωρεές του Αγίου Πνεύματος που δίδονται μόνο όταν τα
ζητήσουμε συντετριμμένοι και χτυπήσουμε την θύρα δυνατά. Τότε μας αποκαλύπτεται
ο Θεός προσωπικά και ο φόβος υποχωρεί. Μένει μόνο ο φόβος να μην χάσουμε την
παρουσία του από την ζωή μας. Αποκτούμε τότε μαζί με τον ψαλμωδό (Ψαλμ. 22) την τόλμη που
διώχνει τον φόβο: "Κυριος ποιμαίνει με και ουδέν με υστερήσει ".
Αμήν.