Σκέψεις με αφορμή το βιβλίο "Το Συναξαρι της Ομορφιας"

Του Βασίλη Γαλανομάτη
 

 

Θα ηθελα να μοιρασθω καποιες σκεψεις μου με αφορμη το βιβλιο της Δεσποινας "Το Συναξαρι της Ομορφιας"

                           

Προσωπικα ειχα συνηθίσει να απολαμβανω τα κειμενα της Δεσποινας στο περιοδικο Αρχαγγέλων Λόγος, γραμμένα με μια αναλαφρη διαθεση, και λεπτο χιουμορ αλλα χωρις εκπτωσεις στην ουσια του θεματος που προσεγγιζε. Ετσι το μήνυμα που ήθελε να μοιραστεί μαζι μας γινόταν με ένα εύπεπτο και ευχαριστο τροπο χωρις να καταβαλει ο αναγνωστης καποια ιδιαίτερη προσπαθεια…

Περιμενα λοιπον να απολαυσω ένα παρομοιου υφους κειμενο στο βιβλίο της και εξεπλαγην όταν συνειδητοποίησα ότι πρόκειται για μια σοβαρη σε βαθος και πλατος μελέτη, οσο είναι δυνατον και εφικτο αυτό να συμπυκνωθεί σε ένα βιβλίο των 200 σελιδων, με πολλες παραπομπες και υποσημειωσεις σε βιβλιογραφια και κειμενα από την αρχαια ελληνικη γραμματεια, βυζαντινη αγιολογια,πατερικη θεολογια (από Γρηγοριο Νυσσης και Γρηγοριο Θεολογο, Ιωαννη Χρυσοστομο και Μαξιμο Ομολογητη, μεχρι Νικολαο Καβασιλα και Γρηγοριο Παλαμα και φυσικα συγχρονους συγραφεις όπως Κορναρακης, Αυγουστιδης, Γιανναρας, Ματσουκας, Σταμουλης κλπ.)

Το πολύ ενδιαφέρον και το οποιο με εχει εντυπωσιασει ιδιαίτερα, είναι ότι εκτος από το Τριτο μερος του βιβλιου οπου εκτιθενται κυριως οι προσωπικες θεσεις της συγγραφεως με ελάχιστες παραπομπες, στο υπολοιπο βιβλιο, ενώ το κειμενο είναι τοσο λειο, συνεχες σε νοηματα και με ανεπιτηδευτη ροη, ολες οι παραγραφοι, σχεδον χωρις εξαιρεση, εχουν παραπομπες (περίπου 400 τον αριθμο!) ειτε παραθέτοντας αυτουσια κειμενα στις υποσημειωσεις ειτε αναφορές σε συγκεκριμενα εργα με τους τιτλους τους και την σελιδα από την οποια εχουν ληφθει.

Ισως επειδη προσωπικα εχω αδυνατη μνημη, μου φαινεται τιτανιο αυτό το έργο της Δεσποινας και προσπαθω να την φαντασθω να συγγραφει τα κειμενα του πονήματος της αυτου με απειρα βιβλια ανοιγμενα μποστα της, πληθος τετραδια με προσωπικες σημειωσεις και αναριθμητα κειμενα ανοιχτα στον υπολογιστη της! Αν βαλω σε αυτό το σκηνικο το γεγονος ότι είναι μητερα τριων παιδιων και εργαζομενη στην εκπαιδευση με διακατεχει ενας ίλιγγος και το μονο που με καθησυχαζει είναι το αιωνιο χαμομεγελο  χαμογελο της και η καλωσυνη της όπως αποτυπώνοται στη μικρη φωτογραφια της στην εσωτερικη μερια του εξωφυλλου…

Παρόλα αυτά το βιβλιο είναι δυνατον να διαβαστει σε δυο επιπεδα η τρόπους.

O πρωτος τρόπος ειναι με ένα ρεοντα ρυθμο, χωρις επιμονη στις πλουσιες υποσημειωσεις και παραπομπες που προσφερει μια πραγματικη απολαυση και ευκολη προσληψη του κειμενου.

Ο δευτερος τρόπος ειναι μελετώντας το κυριως κειμενο ταυτοχρονα με τις υποσημειωσεις που δινουν δυνατότητα εμβάθυνσης και αφορμη για περαιτέρω μελετη.

Μετα τα συντομα αλλα τόσο εύστοχα προλεγόμενα του καθηγητή Κωνσταντίνου Κορναρακη, στην εισαγωγη γινεται μια συντομη αναφορα στην εννοια του καλλους στην αρχαια Ελλαδα οπου η αναφορα στο διλημμα του Ηρακλη στην επιλογη του μεταξυ της προκλητικα ομορφης Κακιας που του υποσχεται ένα βιο ευκολο και γεματο απολαυσεις χωρις κοπο και της Αρετης που με την φυσικη ομορφια της που κοσμειται με αιδω και σωφροσυνη του υπόσχεται με κόπο όμως και μεγάλη προσπάθεια την κατακτηση της γνωσης και της πρωσωπικης ολοκληρωσης και ευτυχιας, μας δινει την επιτομη της ιδεας που ειχαν οι αρχαιοι Ελληνες για το καλλος και ιδιαιτερα το γυναικειο.

Εδώ δεν μπορουμε παρα να προβληματιστουμε για τα οσα αναφερονται περι του σπερματικού Λογου που εμπεριέχεται στα κειμενα πολλων αρχαίων Ελληνων φιλοσόφων.

Δεν θα εισελθω σε λεπτομερειες ανα κεφαλαιο από το υπολοιπο βιβλιο αλλα θα ηθελα να διαλεξω ωρισμενα από αυτά που μου εχουν κανει προσωπικα μεγαλη εντυπωση και τα παραθετω παρακατω

Αρχικα με προβληματισε, για να μην πω ότι με σκανδαλισε, η ενταση με την οποια οι πατερες, ειδικα στους πρωτους αιωνες της Βυζαντινης αυτοκρατοριας καταφεροντας εναντιον των καλλωπιζομενων γυναικων που στην ουσια δαιμονοποιουσαν τον καλλωπισμο και στολισμο τους!

Στην συνεχεια συνειδητοποιησα ότι αυτή η τοποθετηση εξικνείτο από τους παρακατω δυο κυριως λογους.

Πρωτος λογος ειναι το γεγονος ότι υπηρχε μεγαλη ανισοτητα στην κατανομη του πλουτου και ετσι ηταν παραγματικα εξοργιστικο να ξοδεύονται τοσα χρηματα αλλα και χρονος για τον επιτηδευμένο καλλωπισμο που σκοπο ειχε την προκληση και αυταρεσκη επιδειξη την στιγμη κατά την οποια οι λαικες μαζες υπεφεραν από φτωχεια και ανεχεια και αγωνιζονταν να εξασφαλισουν τα προς το ζην!

Δευτερον οι συζυγοι των γυναικων στολιζαν καθ’ υπερβολη τις γυναικες τους με βαρύτιμα ενδυματα και κοσμηματα με σκοπο να επιδείξουν την δυναμη και τον πλουτο τους! Χρησιμοποιουσαν στην ουσια τις συζυγους τους ως και κτηματα και τρόπαια για να διαφημίσουν προκλητικα την οικονομικη, θεσμικη και κοινωνικη τους δυναμη! Στην περιπτωση δε των ηθοποιων γυναικων (μιμάδων) ο καλωπισμος ειχε επι πλεον σκοπο να σκανδαλίσει και προκαλεσει πόθο σε στοχευμενο ανδρικο κοινο με σκοπο την αποκτηση πλουτου και εξουσιας (δεν πρεπει να μας διαφευγει ότι για μεγαλο διαστημα οι παλλακίδες ηταν σιωπηλα αποδεκτα θεσμος στην υψηλη κοινωνια του Βυζαντίου τους πρωτους αιώνες!)

Επειδη δε οι γυναικες των ανωτέρων κοινωνικών στρωμάτων, εκτος ελαχιστων εξαιρεσεων, εδεχοντο ασμενως αυτην τον ρολο, ο καλλωπισμός ειχε τριπλα κακη επιδραση

α) Στην ιδια την γυναικα που ειδωλοποιουσε τον εαυτο της με ναρκισιστικα αυταρεσκο τροπο με στόχο να ικανοποιησει την φιλαυτια και τον εγωισμο της και ταυτοχρονα να προκαλεσει το θαυμασμο της κοινωνιας και γιατι όχι τον φθονο, αλλα και τον ποθο σκανδαλιζοντας τους ανδρες με σκοπο να τους εκμεταλλευτει.

β) Στους συζυγους που χρησιμοποιουσαν τις γυναικες τους ως μεσον επιδειξης δυναμης, πλουτου, εξουσιας και κοινωνικης καταξιωσης. Ετσι οι συζυγοι γινονταν οιωνει θυτες και θυματα ταυτοχρονα σε ηθικο και κοινωνικό επιπεδο!

γ) Στους αποδεκτες της της προκλησης που αν ηταν σε υψηλο κοινωνικο επιπεδο δημιουργούσε φθονο και προκληση σε ανταγωνισμο ενώ στα κατωτερα κοινωνικα στρωματα επεφερε εξουθενωση και οργη! Ταυτοχρονα, ειδικωτερα εάν επροκειτο περι γυναικων ελευθεριων ηθων (μιμαδες, παλλακιδες κλπ) προκαλουσε τον σκανδαλισμο και ποθο των ανδρων οι οποιοι, αναλογα με την θεση τους κατεληγαν θυματα και αντικειμενα εκμεταλλευσης ενώ ταυτοχρονα ηταν οι θυτες και οι εκμεταλλευτες!

Στην συγκεκριμενη περιπτωση της Αγιας Πελαγιας που ηταν πρωην γυναικα ελευθεριων ηθων ακαταμαχητου φυσικου καλλους, αναδεικνύεται το γεγονός ότι το κάλλος ανάλογα με το ηθικο υποβαθρο αυτου που του κατεχει και αυτου που το προσλαμβανει μπορει να εγείρει είτε αισθηματα αδολου θαυασμου και δοξολογιας η παθη από φθονο μεχρι λαγνεία. Ετσι όταν η Πελαγια εμφανίστηκε με ολη την δόξα της φυσικης αλλα και προκλητικά επιτηδευμένης ομορφιάς της μποστα στους επισκοπους εκεινοι απέστρεψαν με περιφρονηση τα βλεμματα τους, προφανως σκανδαλιζομενοι και κατακρίνοντας της  ενώ (διαβάζουμε στις σελίδες 129,130) «ο επισκοπος Νοννος αισθάνθηκε τον καλλωπισμό αυτό ως προκληση της δικιάς του αμαρτωλότητας και ως ευκαιρία μετανοίας» ομολογώντας ότι   «μιας ημέρας καλλωπισμός πόρνης ενίκησεν τον καλλωπισμόν της ψυχής μου όλων των ετών του βίου μου. Ο ζήλος που επέδειξε η Πελαγία για να κοσμήσει το σώμα της προκειμένου να αρέσει στους άνδρες, μεταστρέφεται στην καρδιά του επισκόπου σε αυτομεμψία και ζήλο μετανοίας για να γίνει αρεστός στον Θεό»

Και φυσικα το συγκλονιστικο είναι ότι η Πελαγία, ως άλλη Μαρία Αιγυπτία συγκλονισμενη από το κήρυγμα του επισκοπου Νόννου μετανοησε  και ασκήτευσε στο όρος των Ελαιων περιβαλλόμενη το ανδρικο μοναχικο σχημα ως ευνούχος Πελαγιος και μόνο μετά τον θάνατό της αποκαλύφθηκε η γυναικεία φύση της! (σελ. 62).

Ο τρόπος που πραγματεύεται αυτό το βιβλίο το θέμα της γυναικείας ομορφιάς και γενικότερα του κάλλους του ανθρώπου παρέχει άπειρες αφορμές για προβληματισμό στο πώς το αντιμετωπιζει ο σημερινός ανθρωπος. Εδώ θα ήθελα να υποδείξω καποιες πολύ ενδιαφέρουσες επισημάνσεις της Δέσποινας.

Στις σελ. 172 και 173 γίνεται αναφορά στην ανάγκη της μετάβασης από το προσωπείο στο πρόσωπο και στην αποφυγή της επιτηδευμένης ατημελησίας που εχει επικρατήσει ως τάση σε ωρισμένους ηθικιστικούς εκκλησιαστικους, η καλύτερα παραεκκλησιαστικους κύκλους, ως αντίποδας του επιτηδευμένου προκλητικου καλλωπισμού. Είναι γνωστο σε όλους πως ο επιτηδευμένος αυτος ευσεβισμος και σεμνοτυφία μόνο αποτρεπτικές κινήσεις και αισθηματα διεγείρει. Ετσι αναδεικνύεται η μέση οδος και το μέτρο ως ο χρυσούς κανών της συμπεριφοράς στο θεμα αυτό και πάντοτε σε αναφορα στο συγχρονο περιβαλλον και τα κοινωνικά ηθη και έθιμα της κάθε εποχης και περιπτωσης. Δεν υπαρχουν κανόνες και συνταγές αλλα σημασία εχει η προθεση με την οποια γινεται καποια ενεργεια. Στο σημείο αυτο θα ηθελα να κανω αναφορα στην ευαγγελικη περικοπη

«Σὺ δὲ νηστεύων ἄλειψαί σου τὴν κεφαλὴν καὶ τὸ πρόσωπόν σου νίψαι,

ὅπως μὴ φανῇς τοῖς ἀνθρώποις νηστεύων, ἀλλὰ τῷ πατρί σου τῷ ἐν τῷ

κρυπτῷ, καὶ ὁ πατήρ σου ὁ βλέπων ἐν τῷ κρυπτῷ ἀποδώσει σοι ἐν τῷ

φανερῷ.» (Ματθαίου 6 17-18)     

Με την ιδια προσέγγιση θα πρεπει η εξωτερική εμφανιση, όχι μόνο των γυναικών, να υπακούει στο σεβασμό του προσώπου του ιδίου του καλλωπιζομένου αλλα και του αποδέκτη της εικόνας του, δηλαδη του συνανθρώπου μας. Η ατημελησία είτε ως επίδειξη επιτηδευμένου ευσεβισμου είτε ως αδιαφορία και έλλειψη σεβασμού του συνανθρωπου είναι αποφευκταία.

Εδώ θα ήθελα να καταθέσω μια προσωπικη άποψη που συμπίπτει με την θέση του Διονύση Σαββόπουλου, ότι δηλαδή η άδολη περιποίηση και καλλωπισμός των γυναικων  είναι πηγή χαράς και για αυτούς που την προσλαμβανουν ως μοίρασμα της ομορφιάς εξωτερικής και εσωτερικής. Ετσι ο αγαπημένος μας καλλιτέχνης, πριν αρκετά χρόνια κάποια άνοιξη ευχαρίστησε όλες τις Ελληνίδες μικρες και μεγάλες στην ηλικια που σε κάθε εκδηλωση της καθημερινότητας τους αφιερώνουν χρόνο στην περιποίηση της εμφάνισης τους ετσι ώστε να γίνονται όμορφες και εμεις να απολαμβάνουμε την ομορφιά τους και την χαρά που εκπέμπει αυτό το μοίρασμα.

Γενικότερα αυτό το βιβλιο είναι μια αφορμη για προβληματισμο και περαιτερω μελέτη όχι μονο πανω στο ζητημα της γυναικείας ομορφιας αλλα και του ανθρώπινης φυσης γενικότερα και καθ’ επεκταση στο Κάλλος της Δημιουργίας ως αντανακλαση του Καλλους του Δημιουργού.

Ετσι θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε και να αμυνθούμε στην αδυσώπητη επίθεση της εικονας που χρησιμοποιείται σήμερα από τα μέσα μαζικης επικοινωνίας ως εργαλείο διαμόρφωσης συνειδήσεων, ελέγχου και  χειραγωγισης συμπεριφορών,επιβολής ιδανικών και ινδαλμάτων, δημιουργίας ψεύτικων αναγκών και γενικότερα υποδούλωσης του σύγχρονου ανθρώπου ως μέλους μιας κοινωνίας καταναλωτών και όχι προσώπων. Με αυτον το τρόπο δυστυχώς τα πρόσωπα αιχμαλωτίζονται  αποποιούμενα με την θέληση τους την ελευθερία τους αφού επιλέγουν ενσυνείδητα την οδό της ήσονος προσπάθειας που δελεαστικά τους προσφέρεται και έτσι γίνονται με την συγκατάθεση τους θύματα στο βωμό του σύγχρονου Μολώχ της κατανάλωσης και όχι μόνον.

Η λογικη και η ελευθερια (αυτεξούσιο) ειναι τα δυο μεγαλα δωρα του Δημιουργού στον άνθρωπο και μόνο ο ίδιος ο άνθρωπος έχει την αποκλειστική και απόλυτη ευθυνη της διαχείρησής τους.

Ευχαριστώ