Σελίδες

Σάββατο 31 Μαρτίου 2007

Η ΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΧΡΙΣΤΟΥ ΦΕΡΝΕΙ ΠΝΟΗ ΕΛΠΙΔΟΣ

Αλβανίας Αναστάσιος

(Συνέντευξη)

Ερ:Μακαριότατε, αυτές τις μέρες κάθε χρόνο φοβούμαι ότι εμείς οι πλημμελείς ως προς τη θρησκευτική μας ταυτότητα καταλήγουμε και σε κοινοτυπίες ή λέμε και πράγματα που μας γυρίζουν πίσω στα έθιμά μας και αυτά βέβαια έχουν μεγάλη αξία, επικοινωνώ όμως μαζί σας για να μας πείτε το μαρτύριο της Σταύρωσης και η Ανάσταση που ακολουθεί στον σημερινό άνθρωπο, τι μπορεί να πει;

Απ:Το ερώτημα είναι πολύ γενικό, εγώ θα περιοριστώ να πω κάτι που με έχει συγκινήσει αυτές τις μέρες ιδιαίτερα. Σκέφτομαι ακριβώς ότι αυτό το πάθος και η Ανάσταση μιλούν για ένα θρίαμβο της εξουσίας του Θεού της αγάπης πάνω στην αδικία, στο θάνατο, στο ψέμα και ιδιαίτερα με συγκινεί αυτό αυτή την εποχή. Ξέρουμε, ότι στην εποχή μας, δίνεται συχνά η εντύπωση ότι η ανθρώπινη ιστορία υπόκειται μόνο σε διάφορες ανεξέλεγκτες εξουσίες πολιτικές, στρατιωτικές, οικονομικές, ιδεολογικές οι οποίες ενεργώντας με τρόπο αυθαίρετο όπως το είδαμε αυτό τον καιρό, δημιουργούν ποικιλόμορφη σύγχυση με τραγικές συνέπειες. Σε αυτή λοιπόν τη διάχυτη απογοήτευση για την άσκηση της εξουσίας από τους ισχυρούς, το πάθος και η Ανάσταση του Χριστού φέρνει μια πνοή ελπίδας.

Υπενθυμίζει ότι πέρα από όσα τραγικά συμβαίνουν σήμερα, η πορεία του κόσμου δεν εξαρτάται τελικώς από την συσσωρευμένη δύναμη και γνώση και την αλαζονική χρήση της από τους ισχυρούς της γης. Η ουσιαστική εξουσία βρίσκεται στα χέρια του Θεανθρώπου που σεβάστηκε απόλυτα την ελευθερία του ανθρώπου θα έλεγα μέχρι σκανδαλισμού των θρησκευτικά αυστηρών. Για μένα λοιπόν, η εξουσία Του συνοψίζει τη δύναμη της δικαιοσύνης, της ειρήνης, της αγάπης και της ζωής και πιστεύω ότι εξακολουθεί να δρα λυτρωτικά στην ιστορία της ανθρωπότητας, όσο και αν πολλοί θεωρητικά ή έμπρακτα την αμφισβητούν και αυτή τελικά θα κρίνει τον κόσμο. Θέλω όμως, να δώσω μια επεξήγηση ότι η εξουσία του Χριστού πάνω στα ανθρώπινα είναι εντελώς διαφορετική από τις κοσμικές εξουσίες. Υπήρξε μια κρίσιμη στιγμή στο πάθος εμπρός στον Πιλάτο και εκεί ο Ιησούς είχε τονίσει ότι «η βασιλεία η εμί ουκ έστι εκ του κόσμου τούτου». Επικύρωσε μια καθαρή διάκριση ανάμεσα στο πνευματικό και το εγκόσμιο, το πολιτικό, μια τάξη που θα διαρκέσει έως την παρουσία του και την επάνοδό του, σε αντίθεση με διάφορες θεοκρατικές παραδόσεις που συνδέουν τη θρησκευτική με την κρατική εξουσία, ξέρετε στον ισλαμικό κόσμο αυτό είναι πολύ έντονο. Η ορθόδοξη παράδοση οφείλει να μείνει συνεπής σε αυτόν το πνευματικό ρόλο, γιατί η ανάμειξη του ονόματος του Χριστού δεν έχει θέση σε σχέδια πολιτικής σκοπιμότητας και καταδυναστεύσεως ατόμων και λαών όπως το είδαμε τους τελευταίους μήνες. Γιατί ο Χριστός πρόβαλε μια διαφορετική αντίληψη περί εξουσίας μέσα στην ανθρώπινη κοινωνία ως βάση και ιδεώδες, έθεσε τη διακονία προς τον συνάνθρωπο ενώ οι άρχοντες του κόσμου τούτου συνήθως κυριαρχούν αδιαφορώντας για την αξιοπρέπεια του απλού ανθρώπου και καταπιέζοντας τους αδυνάτους.

Ο Χριστός έζησε ως ο διακονών και αυτή την αλήθεια αυτές τις ημέρες, στη δική μας την εκκλησία με την παράδοση που έχουμε, την ακούμε αδιάκοπα, το χαρακτηριστικό στοιχείο του Χριστού που διακονεί. Αυτό το υπόδειγμα παρέδωσε στους δικούς του και στέλνοντας τους μαθητάς του στον κόσμο, τους μεταβίβασε το κύρος Του και τους εμπιστεύτηκε την πνευματική εξουσία Του, επιμένοντας ότι η άσκησή της στην πραγματικότητα θα είναι διακονία και ανιδιοτελής προσφορά. Εμένα πάντα με συγκινεί ότι η εξουσία του Αναστάντως Χριστού, ξέρετε υπάρχει μια φράση πολύ καθοριστική στο Ευαγγέλιο του Ματθαίου που λέει μετά την Ανάσταση «εδόθη μοι πάσα εξουσία εν ουρανώ και επί γης». Αυτή λοιπόν η εξουσία συνδέεται με το εκούσιο πάθος στο οποίο αναφερθήκατε στην αρχή.

Ο Κύριος παραμένει ο συμπάσχων στον πόνο κάθε ανθρώπου είναι ο Θεός του ελέους, που σκύβει στοργικά πάνω στον πονεμένο και τραυματισμένο από την αμαρτία άνθρωπο, η εξουσία Του δεν καταδυναστεύει αλλά υπηρετεί, δεν εκδικείται αλλά συγχωρεί, δεν καταπιέζει αλλά λυτρώνει. Δεν επιβάλλεται με θόρυβο, αλλά δρα στη σιωπή, κυρίως ενεργεί σαν μια εξουσία λυτρωτική, ως δωρεά συγνώμης και αγάπης και σε εκείνους που λένε ότι δεν τον πολυξέρουν και δεν τον πολυπλησιάζουν. Έτσι λοιπόν ο Αναστάς Κύριος σέβεται την ελευθερία και την ιερότητα του κάθε ανθρωπίνου προσώπου ακόμα και αυτού που τον αμφισβητεί, δεν προκαλεί φόβο αλλά ελευθερώνει την ανθρώπινη ύπαρξη από τον φόβο.

Από το φόβο του θανάτου, πολύ περισσότερο βεβαίως δέος και φόβο που ακούσαμε αυτές τις ημέρες. Όσοι Τον ακολουθούν, αυτού του είδους την εξουσία θεωρούν ως τη μόνη σημαντική και αυτή πρέπει να ασκούν.

ΕΡ: Μακαριότατε, διέκρινα την έμφαση, με την οποία αναφερθήκατε στην ορθόδοξη παράδοση. Βλέπουμε ένα πρόσωπο χριστιανικό, γιατί και τα δόγματα είναι ποικίλα και οι αναφορές είναι ποικίλες και υπάρχει και η ελευθερία της αναφοράς. Βλέπουμε, τον τελευταίο καιρό στην Αμερική, ένα πρόσωπο χριστιανικό που φαίνεται ότι εμπνέεται από το μεθοδισμό που εμφανίζει ένα πρόσωπο της χριστιανοσύνης εντελώς κοσμικό, ολότελα ξένο προς την ορθόδοξη παράδοση που θέλει το Χριστό να βασιλεύει στην ψυχή μας

ΑΠ: Το μεθοδισμός δεν είναι ακριβές. Η μεθοδιστική εκκλησία που υπάρχει στην Αμερική έχει πολλές μορφές και πολλές παραφυάδες. Το κακό είναι ότι καταλαβαίνω ότι σε αυτά τα οποία και προηγουμένως είπα είναι σαφείς οι αναφορές μου στα γεγονότα τα οποία μας έχουν όλους ταράξει. Ίσως με ένα τρόπο χωρίς να ονοματίζουμε τους συγκεκριμένους ανθρώπους, φοβούμαι ότι καμιά φορά υπάρχει αυτή η φονταμενταλιστική αντίληψη την οποία την βλέπουμε στα λόγια πολλών ανθρώπων να θέλουν καλά και σώνει να χαράξουν πάνω στο χάρτη σύνορα μεταξύ του καλού και του κακού, μεταξύ των λαών, μεταξύ των διαφόρων άλλων ιδεών και θεωριών.

Η δική μας η παράδοση μιλάει ότι πράγματι υπάρχουν τέτοια σύνορα μεταξύ καλού και κακού, μόνο που αυτά τα σύνορα είναι στην καρδιά του κάθε ανθρώπου και μετακινούνται και αυτό είναι το λυτρωτικό μήνυμα του Χριστού: «Μετανοήστε και ξαναβρείτε ό,τι πολυτιμότερο σας έχω δώσει μέσα σας και ελευθερωθείτε από αυτές τις διαθέσεις, να θέλετε να κατακεραυνώσετε τους άλλους και να επιβάλλεται με το δικό σας τρόπο, όπως εσείς νομίζετε, με τη βία, το καλό ή το κακό». Οπωσδήποτε, είναι μια άλλη αντίληψη και γι αυτό πιστεύω ότι η ορθόδοξη παράδοση έχει κάτι πολύ σημαντικό να πει στη σύγχρονη αναζήτηση σε όλο τον κόσμο. Αρκεί μόνο να τη ζήσουμε σωστά και να μην παρασυρθούμε και εμείς σε ψευδαισθήσεις περί εξουσίας οι οποίες δεν είναι αυτές που μας έχει παραδώσει ο Χριστός.

Και να σεβαστούμε την παράδοση και να μη στέρξουμε σε πειρασμό εκοσμίκευσης που το συναντούμε στο παρελθόν στην παπική εκκλησία και το συναντούμε τώρα σε αυτό το νέο μεσσιανισμό

Εκείνο το φοβερό κείμενο του Ντοστογιέφσκι για το μέγα ιεροεξεταστή μιλάει ακριβώς γι αυτόν το πόθο μιας εξουσίας κοσμικής που θέλει να διορθώσει τα λάθη της πνευματικής εξουσίας. Δεν είναι μόνο στην παπική εκκλησία και στον προτεσταντισμό, πολλές φορές συναντάται και σε πολλά άλλα περιβάλλοντα, ακόμα και σε δικά μας και πρέπει να είμαστε άγρυπνοι. Πρέπει να είμαστε σε μια αδιάκοπη ανανέωση και μετάνοια για να βρίσκουμε το τι είναι το ουσιαστικό μες τη δική μας την παράδοση και τι είναι εκείνο, το οποίο δεν την εκφράζει.

ΕΡ: Θα ήθελα να μας πείτε για την εκκλησία της Αλβανίας αυτές τις μέρες

ΑΠ: Η εκκλησία της Αλβανίας είναι ένα κομμάτι της μιας, αγίας, καθολικής και αποστολικής εκκλησίας. Βεβαίως είχε το οδυνηρό προνόμιο να ζήσει πολύ καιρό κοντά στις πύλες του Άδου, ίσως και μέσα στις πύλες του Άδου αλλά αυτά τα τελευταία χρόνια ζούμε μέσα σε αυτή τη χαρά της Αναστάσεως και ξέρετε, το δικό μας σύνθημα και το παρασύνθημα τον πρώτο καιρό όταν ξεκινήσαμε από το μηδέν εδώ, ήταν ακριβώς «Χριστός Ανέστη» και οι πρώτες λέξεις που έμαθα και εγώ στα αλβανικά. Έτσι λοιπόν ζούμε μέσα σε αυτή την έντονη αίσθηση της χαράς της Αναστάσεως και της παρουσίας του Αναστάντος Κυρίου. Αυτή η βεβαιότητα ότι σε Αυτόν, στον Κύριο της αγάπης έχει δοθεί πάσα εξουσία ουρανού και επί γης, ανασταίνει και τη πληγωμένη αισιοδοξία μας για το μέλλον του κόσμου, για το μέλλον το δικό μας.

Θέλω να ευχηθώ σε όλους αυτή η συναίσθηση της παρουσίας του Αναστάντως Κυρίου, του νικητού του θανάτου και του εξουσιαστού του σύμπαντος που αποτελεί το ουσιαστικότερο στοιχείο της χριστιανικής εμπειρίας, αυτή να μας γεμίζει αυτές τις μέρες με ελπίδα και με ειρήνη, σε οποιεσδήποτε συνθήκες και αν βρισκόμαστε και όσες δυσκολίες και αν αντιμετωπίζουμε.


(πηγή: ΣΚΑΪ 100,3)

Πέμπτη 29 Μαρτίου 2007

Η ΠΡΟΣΕΥΧΗ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΕΦΡΑΙΜ ΤΟΥ ΣΥΡΟΥ

+ π. Ἀλεξάνδρου Σμέμαν (1921 - 1983)


Ἀνάμεσα σ' ὅλες τὶς προσευχὲς καὶ τοὺς ὕμνους τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς μιὰ σύντομη προσευχὴ μπορεῖ νὰ ὀνομαστεῖ ἡ προσευχὴ τῆς Μεγάλης Σαρακοστῆς. Ἡ Παράδοση τὴν ἀποδίδει σὲ ἕναν ἀπὸ τοὺς μεγάλους δασκάλους τῆς πνευματικῆς ζωῆς, τὸν Ἅγιο Ἐφραίμ τὸ Σύρο. Νά τό κείμενο τῆς προσευχῆς:

Κύριε καὶ Δέσποτα τῆς ζωῆς μου, πνεῦμα ἀργίας, περιεργίας, φιλαρχίας
καὶ ἀργολογίας μὴ μοι δῷς. Πνεῦμα δὲ σωφροσύνης, ταπεινοφροσύνης, ὑπομονῆς καὶ ἀγάπης χάρισέ μοι τῷ σῷ δούλῳ. Ναὶ Κύριε Βασιλεῦ,
δώρησαί μοι τοῦ ὁρᾶν τὰ ἐμά πταίσματα, καὶ μὴ κατακρίνειν τὸν ἀδελφόν μου· ὅτι εὐλογητός εἰ εἰς τοὺς αἰῶνας τῶν αἰώνων. Ἀμήν.

... Ἡ βασικὴ μας ἀσθένεια εἶναι ἡ ἀργία. Εἶναι ἡ παράξενη ἐκείνη τεμπελιά καὶ ἡ παθητικότητα ὁλόκληρης τῆς ὕπαρξής μας πού πάντα μᾶς σπρώχνει πρός τὰ «κάτω» μᾶλλον παρὰ πρὸς τὰ «πάνω» καὶ πού διαρκῶς μᾶς πείθει ὅτι δὲν εἶναι δυνατὸ ν' ἀλλάξουμε καὶ ἑπομένως δὲ χρειάζεται νὰ ἐπιθυμοῦμε τὴν ἀλλαγή. Εἶναι ἕνας βαθιά ριζωμένος κυνισμός πού σὲ κάθε πνευματικὴ πρόκληση ἀπαντάει μὲ τὸ «γιατί;» καὶ καταντάει τὴ ζωή μας μιά ἀπέραντη πνευματικὴ φθορά. Αὐτὴ εἶναι ἡ ρίζα ὅλης τῆς ἁμαρτίας γιατί δηλητηριάζει κάθε πνευματικὴ ἐνεργητικότητα στὴν πιὸ βαθιὰ της πηγή.

Το ἀποτέλεσμα τῆς «ἀργίας», εἶναι ἡ λιποψυχία. Εἶναι μιὰ κατάσταση δειλίας ποὺ ὅλοι οἱ Πατέρες τῆς Ἐκκλησίας τὴ θεώρησαν τὸ μεγαλύτερο κίνδυνο τῆς ψυχῆς. Ἡ λιποψυχία, ἡ ἀποθάρρυνση, εἶναι ἡ ἀνικανότητα τοῦ ἀνθρώπου νὰ βλέπει καθετὶ καλὸ ἢ θετικό! Εἶναι ἡ ἀναγωγὴ τῶν πάντων στὸν ἀρνητισμὸ καὶ στὴν ἀπαισιοδοξία. Εἶναι στ' ἀλήθεια μιὰ δαιμονικὴ δύναμη μέσα μας γιατί ὁ Σατανάς εἶναι βασικὰ ἕνας ψεύτης. Ψιθυρίζει ψευτιὲς στὸν ἄνθρωπο γιὰ τὸ Θεὸ καὶ γιὰ τὸν κόσμο· γεμίζει τὴ ζωὴ μὲ σκοτάδι καὶ ἀρνητισμό. Ἡ λιποψυχία εἶναι ἡ αὐτοκτονία τῆς ψυχῆς, γιατί ὅταν ὁ ἄνθρωπος κατέχεται ἀπ' αὐτὴ εἶναι ἐντελῶς ἀνίκανος νὰ δεῖ τὸ φῶς καὶ νὰ τὸ ἐπιθυμήσει.

Πνεῦμα φιλαρχίας! Φαίνεται παράξενο πὼς ἡ ἀργία καὶ ἡ λιποψυχία εἶναι ἀκριβῶς ἐκεῖνα ποὺ γεμίζουν τὴ ζωή μας μὲ τὸν πόθο τῆς φιλαρχίας... Ἂν ἡ ζωή μου δὲν εἶναι προσανατολισμένη πρὸς τὸ Θεό, ἂν δὲν σκοπεύει σὲ αἰώνιες ἀξίες, ἀναπόφευκτα θὰ γίνει ἐγωιστικὴ καὶ ἐγωκεντρική, πράγμα ποὺ σημαίνει ὅτι ὅλοι οἱ ἄλλοι γίνονται τὰ μέσα γιὰ τὴ δική μου αὐτοϊκανοποίηση. Ἄν ὁ Θεός δὲν εἶναι ὁ «Κύριος καὶ Δεσπότης τῆς ζωῆς μου», τότε τὸ ἐγώ μου γίνεται ὁ κύριος καὶ δεσπότης μου, γίνεται τὸ ἀπόλυτο κέντρο τοῦ κόσμου μου καὶ ἀρχίζω νὰ ἐκτιμῶ καθετὶ μὲ βάση τὶς δικές μου ἀνάγκες, τίς δικές μου ἰδέες, τὶς δικές μου ἐπιθυμίες καὶ τὶς δικές μου κρίσεις.... Μπορεῖ ἐπίσης νὰ ἐκφράζεται καὶ σὰν ἀδιαφορία, περιφρόνηση, ἔλλειψη ἐνδιαφέροντος, φροντίδας καὶ σεβασμοῦ. Καί εἶναι ἀκριβῶς ἡ «ἀργία», μαζὶ μὲ τὴ «λιποψυχία» ποὺ ἀπευθύνονται αὐτὴ τὴ φορὰ πρὸς τοὺς ἄλλους· ἔτσι συμπληρώνεται ἡ πνευματικὴ αὐτοκτονία μὲ τὴν πνευματικὴ δολοφονία.

Τέλος εἶναι ἡ ἀργολογία. Ἀπ' ὅλα γενικὰ τὰ δημιουργήματα μόνον ὁ ἄνθρωπος προικίστηκε μὲ τὸ χάρισμα τοῦ λόγου. Ὅλοι οἱ Πατέρες βλέπουν σ' αὐτὸ τὸ χάρισμα τὴν ἀκριβή «σφραγίδα» τῆς θείας εἰκόνας στὸν ἄνθρωπο γιατί ὁ ἴδιος ὁ Θεὸς ἀποκαλύφτηκε σὰν Λόγος. Ἀλλὰ ὄντας ὁ λόγος τὸ ὕψιστο δῶρο, ἔτσι εἶναι καί ὁ ἰσχυρότερος κίνδυνος.Ὅπως εἶναι ἡ κυρὶαρχη ἔκφραση τοῦ ἀνθρώπου, τὸ μέσο γιὰ τὴν προσωπικὴ του πλήρωση, γιὰ τὸν ἴδιο λόγο, εἶναι καὶ τὸ μέσο γιὰ τὴν πτώση του, γιὰ τὴν αὐτοκαταστροφή του, γιὰ τὴν προδοσία καὶ τὴν ἁμαρτία...Ἐνισχύει τὴν ἀργία, τὴ λιποψυχία καὶ τὴ φιλαρχία καὶ μετατρέπει τὴ ζωὴ σὲ κόλαση. Γίνεται ἡ κυρίαρχη δύναμη τῆς ἁμαρτίας.

Αὐτά τά τέσσερα σημεῖα εἶναι οἱ ἀρνητικοὶ «στόχοι» τῆς μετάνοιας. Εἶναι τὰ ἐμπόδια ποὺ πρέπει νὰ μετακινηθοῦν. Ἄλλα μόνον ὁ Θεὸς μπορεῖ νὰ τὰ μετακινήσει. Ἀκριβῶς γι' αὐτὸ καὶ τὸ πρῶτο μέρος τῆς προσευχῆς αὐτῆς εἶναι μιὰ κραυγὴ ἀπὸ τὰ βάθη τῆς καρδιᾶς τοῦ ἀβοήθητου ἀνθρώπου. Στὴ συνέχεια ἡ προσευχὴ κινεῖται στοὺς θετικοὺς σκοποὺς τῆς μετάνοιας ποὺ πάλι εἶναι τέσσερις.

Ἡ Σωφροσύνη, θὰ μποροῦσε νὰ γίνει κατανοητή σὰν τὸ θετικὸ ἀντίστοιχο τῆς λέξης "ἀργία", πού εἶναι ἡ ἀδράνεια, τὸ σπάσιμο τῆς διορατικότητας καὶ τῆς ἐνεργητικότητάς μας, ἡ ἀνικανότητα νὰ βλέπουμε καθολικά, σφαιρικά. Ἑπομένως αὐτὴ ἡ ὁλότητα εἶναι το ἐντελῶς ἀντίθετο ἀπὸ τὴν ἀδράνεια. Ἂν συνηθίζουμε μὲ τὴ λέξη σωφροσύνη νὰ ἐννοοῦμε τὴν ἀρετὴ τὴν ἀντίθετη ἀπὸ τὴ σαρκικὴ διαφθορά, εἶναι γιατί ὁ διχασμένος χαρακτήρας μας, πουθενὰ ἀλλοῦ δὲν φαίνεται καλύτερα παρὰ στὴ σαρκικὴ ἐπιθυμία, ποὺ εἶναι ἀλλοτρίωση τοῦ σώματος ἀπὸ τὴ ζωὴ καὶ τὸν ἔλεγχο τοῦ πνεύματος. Ὁ Χριστὸς ἐπαναφέρει τὴν «ὁλότητα» (τὴ σωφροσύνη) μέσα μας καὶ τὸ κάνει αὐτὸ ἀποκαθιστώντας τὴν ἀληθινὴ κλίμακα τῶν ἀξιῶν, μὲ τὸ νά μᾶς ὁδηγεῖ πίσω στὸ Θεό.

Ὁ πρῶτος καὶ ὑπέροχος καρπὸς τῆς σωφροσύνης εἶναι ἡ ταπεινοφροσύνη. Πάνω ἀπ' ὅλα εἶναι ἡ νίκη τῆς ἀλήθειας μέσα μας, ἡ ἀπομάκρυνση τοῦ ψεύδους μέσα στὸ ὁποῖο συνήθως ζοῦμε. Μόνη ἡ ταπεινοφροσύνη εἶναι ἄξια τῆς ἀλήθειας· μόνο μ' αὐτὴ δηλαδὴ μπορεῖ κανεὶς νὰ δεῖ καὶ νὰ δεχτεῖ τὰ πράγματα ὅπως εἶναι καὶ ἔτσι νὰ δεῖ τὸ Θεό, τὸ μεγαλεῖο Του, τὴν καλωσύνη Του καὶ τὴν ἀγάπη Του στὸ καθετί. Νὰ γιατί, ὅπως ξέρουμε, ὁ Θεὸς «ὑπερηφάνοις ἀντιτάσσεται, ταπεινοῖς δὲ δίδωσι χάριν».

Μετὰ τὴ σωφροσύνη καὶ τὴν ταπεινοφροσύνη, κατὰ φυσικὸ τρόπο, ἀκολουθεῖ ἡ ὑπομονή. Ὁ «φυσικός» ἢ «πεπτωκώς» ἄνθρωπος εἶναι ἀνυπόμονος, γιατί εἶναι τυφλὸς γιὰ τὸν ἑαυτό του, καὶ βιαστικὸς στὸ νὰ κρίνει καὶ νὰ καταδικάσει τοὺς ἄλλους. Μὲ διασπασμένη, ἀτελή καὶ διαστρεβλωμένη γνώση τῶν πραγμάτων ποὺ ἔχει, μετράει τὰ πάντα μὲ βάση τὶς δικές του προτιμήσεις καὶ τὶς δικές του ἰδέες. Ἀδιαφορεῖ γιὰ τὸν καθένα γύρω του ἐκτὸς ἀπὸ τὸν ἑαυτό του, θέλει ἡ ζωή του νὰ εἶναι πετυχημένη τώρα, αὐτὴ τὴ στιγμή...Ὅσο πιὸ κοντὰ ἐρχόμαστε στὸ Θεὸ τόσο περισσότερο ὑπομονετικοὶ γινόμαστε καὶ τόσο πιὸ πολὺ ἀντανακλοῦμε αὐτὴ τὴν ἀπέραντη ἐκτίμηση γιὰ ὅλα τὰ ὄντα, πράγμα ποὺ εἶναι ἡ κύρια ἰδιότητα τοῦ Θεοῦ.

Τέλος, τὸ ἀποκορύφωμα καὶ ὁ καρπὸς ὅλων τῶν ἀρετῶν, κάθε καλλιέργειας καὶ κάθε προσπάθειας, εἶναι ἡ Ἀγάπη. Αὐτὴ ἡ ἀγάπη πού, ὅπως ἔχουμε πεῖ, μπορεῖ νὰ δοθεῖ μόνο ἀπὸ τὸ Θεό, εἶναι τὸ δῶρο ποὺ ἀποτελεῖ σκοπὸ γιὰ κάθε πνευματικὴ προετοιμασία καὶ ἄσκηση...