Σελίδες

Τετάρτη 18 Οκτωβρίου 2017

Αρχή ή αναβολή μετανοίας;






Δέσποινα Ζαμάνη-Κόλλια, θεολόγος



 

«Μετανιώνετε για κάποια πράγματα στην ζωή σας;»



Α. Δεν μπορώ να σκεφτώ κάτι.

      (ο αλάνθαστος)

Β. Δεν μετανιώνω για τίποτα, ούτε και για τα λάθη μου.

      (ο αμετανόητος)

Γ. Ναι, για κάποια πράγματα μετανιώνω.

      (ο μετανοημένος)

Δ. Μετανιώνω που αποτυγχαίνω να γίνομαι αυτό που μπορώ και εκπειράζω

     τους γύρω μου με τα λάθη και τις αδυναμίες μου.

      (ο άγιος)



   Άν ανήκετε στην κατηγορία Α, το κείμενο δεν σας αφορά. Αν ανήκετε στην κατηγορία Β, μην συνεχίσετε την ανάγνωση, θα το μετανιώσετε. Αν ανήκετε στην κατηγορία Δ, το κείμενο δεν έχει να σας προσφέρει τίποτα απολύτως. Αν ανήκετε στην κατηγορία Γ, ίσως κάτι χρήσιμο αποκομίσετε από τις παρακάτω σκέψεις.

   Κα­τ’ αρχήν πρέπει να πούμε πως η μετάνοια ως λέξη εμπεριέχει ένα «λάθος». Η αρχή της μετάνοιας δεν είναι καθόλου το μετά(-νοια) αλλά το τώρα, η κάθε στιγμή που φεύγει ανεπιστρεπτί. Πολλοί εξαιτίας αυτής της λεκτικής σύγχυσης τοποθετούν την μετάνοια στο μετά (μετά τα 80; τα 90; η μάλλον μετά θάνατον;) πάντως όχι στην παρούσα φάση της ζωής τους. Γιατί άλλωστε; Είναι νέοι˙ δεν είναι εγκληματίες˙ δεν έχουν διαπράξει πολλές αμαρτίες˙ θα ξανακάνουν τα ίδια λάθη˙ δεν φταίνε αυτοί αλλά οι άλλοι˙ έχουν να κάνουν καλύτερα πράγματα από το να φιλοσοφούν την ζωή τους. Γι’ αυτούς η μετάνοια συμβαίνει άπαξ στην ζωή του καθενός και έχει συγκεντρωτικό χαρακτήρα: υπολογίζω τις αστοχίες μου και ανακοινώνω το άθροισμα στον Θεό-Αφέντη-Τιμωρό συνήθως όχι μέσω κάποιου ιερέα πνευματικού παρά μιας αμίλητης και ακούνητης εικόνας στο εικονοστάσι του σπιτιού μου η στην καλύτερη περίπτωση σε κάποιο ναό. Για όλα αυτά βέβαια εξυπακούεται πως έχουν εξασφαλίσει (από ποιόν;) εγγύηση προσδιορισμού της χρονικής λήξης του βίου τους. Οπότε γιατί να αγχώνονται και να βιάζονται να μετανοήσουν πριν την ώρα τους;


 Για εμάς όμως τους άμοιρους που το απροσδόκητο του θανάτου δεν είναι μια μελλοντολογία αλλά μια καθημερινή πιθανότητα, η μετάνοια παίρνει άλλες διαστάσεις. Σημαίνει την μεταβολή του νου, «αλλάζω μυαλά» κατά το λαϊκέστερον και μάλλον σαφέστερον.


 Η μεταστροφή του νου άραγε δηλώνει αλλαγή νοητική, εγκεφαλική; Σαφώς και όχι. Ο νους είναι βασική λειτουργία της ψυχής. Είναι αυτός που εξέρχεται μέσω των αισθήσεων, προσλαμβάνει παραστάσεις από τον κόσμο και επιστρέφει έχοντας ήδη επηρεαστεί θετικά ή αρνητικά. Ανάλογα με την κατεύθυνση που παίρνει, στρέφει την ψυχή επί το αγαθό η το κακό. Σίγουρα πάντως -όπως λένε και οι Πατέρες της Εκκλησίας- ο νους είναι ένας δυσκάθεκτος ίππος, που δύσκολα δαμάζεται και ελέγχεται. Η τιθάσευσή του είναι ωστόσο πρωταρχικής σημασίας για τον πνευματικό αγώνα του πιστού. Πρόκειται επομένως για αλλαγή ψυχική.


 Μεταστρέφω όμως τον νου μου από τι σε τι; Θα λέγαμε ότι τον μεταστρέφω από τα φθαρτά στα αιώνια, από τα φαινόμενα στα αυθεντικά είναι, από την λήθη στην α-λήθεια. Αλλάζω γενικά τον τρόπο θέασης του εαυτού μου, των συνανθρώπων, της ζωής, του κόσμου, του Θεού. 


 Γιατί αυτή η αναγκαιότητα αλλαγής; Προφανώς γιατί συνειδητοποιώ την δυσλειτουργία της ύπαρξής μου, γιατί βαρέθηκα την μιζέρια μου, γιατί θλίβομαι για την ανικανότητά του να βιώσω την αληθινή αγάπη και χαρά στην ζωή. Νιώθω μια βαθιά απόγνωση όχι συναισθηματικού τύπου αλλά οντολογική, που με οδηγεί σε ψυχικό τέλμα. Κάποιες φορές όμως, αν και αντιλαμβάνομαι τις επισκέψεις των τύψεων και νιώθω την ανάγκη μεταμέλειας, δειλιάζω να μετανοήσω ουσιαστικά. Είναι η ντροπή για τα χάλια μου, ο φόβος να αντικρύσω τον πραγματικό μου εαυτό, η θλίψη για τις αποτυχίες μου, ο εγωισμός μου επειδή δεν τα κατάφερα καλύτερα; Μα ακριβώς για όλους αυτούς τους λόγους χρειάζομαι την μετάνοια, που λειτουργεί λυτρωτικά, αρκεί να αποφασίσουμε να κάνουμε αρχή. Χρειάζεται γενναιότητα να παραδεχτώ τα λάθη μου αλλά όταν κάνω αρχή μετανοίας έχω ήδη διανύσει τα μισά του δρόμου (προς την θέωση), αφού η αρχή είναι το ήμισυ του παντός. Για να μην μείνω όμως στα μισά αλλά να φτάσω στον προορισμό μου, είναι απαραίτητο η μετάνοια να είναι διαρκής και ακατάπαυστη. Όπως κάθε άσκηση για να εμπεδωθεί χρειάζεται επανάληψη, η πνευματική άσκηση της μετάνοιας χρειάζεται καθημερινή επανάληψη για να καταστεί μια σταθερή βιωματική κατάσταση. Κάθε μέρα μετανοώ, κάθε μέρα σηκώνομαι, κάθε μέρα πέφτω και πάλι από την αρχή. Η μετάνοια βέβαια δεν λειτουργεί μηχανικά παρά συμμετέχει συνειδητά όλο μου το είναι. Δεν είναι μία τυπική συνήθεια˙ απλά μετατρέπεται σε ανάγκη ζωής σαν την ανάσα, γιατί κάθε μέρα ανακαλύπτω όλο και περισσότερο την αστοχία μου. Το θολό κάτοπτρο μέσα από το οποίο έβλεπα μέχρι τώρα ξεθαμπώνει σιγά σιγά και το βλέμμα της ψυχής γίνεται πιο καθάριο.


 Ο λόγος μας βέβαια μόνο περί αρχής μετανοίας γιατί τέλος μετανοίας δεν υπάρχει.

Τρίτη 10 Οκτωβρίου 2017

Μια βόλτα στην Σχολή ανάμεσα στους πρωτοετείς...





Αναστασία Χατζηπαύλου-εκπαιδευτικός

Είναι κάποιες φορές που ένας τόπος, ένα πρόσωπο, μια αίσθηση, μια μυρωδιά ακόμα μπορούν να ξυπνήσουν μέσα σου έναν ολόκληρο κόσμο που έχει παρέλθει. Έτσι συνέβη και σ' εκείνον, σε μια βόλτα στην σχολή των φοιτητικών του χρόνων, με αφορμή μια έρευνα ή ίσως - ποιός ξέρει;- μια κρυφή επιθυμία να βουτήξει στο παρελθόν του. Είκοσι χρόνια πίσω, παιδάκι θα 'λεγες ακόμη, άνοιγε τα φτερά του για το δικό του προσωπικό ταξίδι. Η πρώτη μεγάλη έξοδος απ' την ασφάλεια της οικογένειάς του, προς αναζήτηση του εαυτού του. Με την όψη στο μεταίχμιο της ενηλικίωσης κι έναν αέρα στην περπατησιά του που ένιωθε ότι θα κατακτήσει τον κόσμο. Με σκέψεις που τότε ήταν σημαντικές, όνειρα που σήμερα μοιάζουν υπερφίαλα, συναισθήματα μπερδεμένα, έγνοιες ανούσιες

 Καινούργιοι άνθρωποι πολλοί για να σχετιστεί και να συνταξιδέψει, ο καθένας με την ιδιαιτερότητα του προσώπου του, που εκείνος δεν μπορούσε ακόμα να δει για ομορφιά. Όλοι στ' ανοιχτά του πελάγους, ο καθένας στο δικό του καράβι για το αρμένισμα της ζωής, απ' αλλού και γι' αλλού, με κοινό το συναπάντημα της συγκεκριμένης χρονικής στιγμής στον ίδιο τόπο. 

 Είκοσι χρόνια μετά, τα βήματά του τον φέρνουν στο ίδιο κτήριο. Ίδιο κι απαράλλακτο, με την μουντάδα των γκρι των τοίχων, με την αντήχηση των φωνών απ' το πολύβουο μελίσσι των νεοφερμένων, με τις αφίσες των φοιτητικών παρατάξεων να καλούν σε αέναες συνελεύσεις, με τα μεγάλα τζάμια στους επάνω ορόφους να προβάλλουν στην θέα των ματιών το γαλάζιο του ουρανού. Θυμάται την κατάσταση της ψυχής του τότε. Το σαρκίο ίδιο, μα ο άνθρωπος τόσο διαφορετικός, σαν να 'ναι κάποιος άλλος αυτός που αναδύθηκε από μέσα του όταν συνάντησε Εκείνον. Πόσο πόνεσε, πόσο περιπλανήθηκε, πόσο ταλαιπωρήθηκε μέχρι να Τον συναντήσει, μέχρι να βρει "την Οδό, την Αλήθεια και την Ζωή". Πόσο η ψυχή του πάσχισε να βρει την Αλήθεια και συνάμα την δική του αλήθεια για την ταυτότητά του.  Κι ας παραμένει η γνώση για τον εαυτό τουακόμα ελλιπής

 Ένα ταξίδι η ζωή, που το κάνουμε δυστυχώς τυφλοί και κωφοί. Κι ας νομίζουμε οι καημένοι ότι βλέπουμε καθαρά και ξέρουμε να πούμε και για μας και για τους άλλους, που τους ψυχαναλύουμε μάλιστα με τις ώρες προβάλλοντας πάνω τους τους δικούς μας μύθους. Όλο νομίζεις πως είσαι κάποιος κι ολοένα η εικόνα αυτή μεταβάλλεται. Οι προβολές των άλλων σε σένα, η προβολή που κάνεις εσύ ο ίδιος σε μια φαντασίωση του εαυτού σου κι από την άλλη το χτύπημα στον καθρέφτη κάθε φορά που διαψεύδεις το είδωλό σου, ο πόνος απ' τις σχέσεις με τους άλλους που σου αποδεικνύουν πως δεν είσαι αυτός που νομίζεις, η δεν τα κάνεις όσο καλά θα ήθελες, όχι γιατί έχεις κακές προθέσεις, αλλά γιατί δεν ξέρεις ποιός πραγματικά είσαι, ποιές είναι οι επιθυμίες και οι ανάγκες σου, τι ζητάει η ψυχή σου για να ξεδιψάσει. Και γιατί φοβάσαι να μετακινηθείς από αυτό που νομίζεις ότι είσαι, αφού έτσι θα χρειαζόταν να γκρεμίσεις όλο τον κόσμο και την κοσμοθεωρία που έχεις χτίσει για να υπάρχεις

 Θέλει θάρρος η αλήθεια. Πόσες φορές το έχει νιώσει αυτό στο πετσί του… Είναι τόλμημα να στρέφεις την ματιά προς τα μέσα σου, δεν το αντέχεις πάντα. Θέλεις να πιστεύεις ότι είσαι ένας υπέροχος άνθρωπος, σχεδόν αψεγάδιαστος. Σαν αυτό το "αρχαίο κάλλος" να έχει αναμορφωθεί μέσα σου και να μην χρειάζεσαι τίποτε άλλο πια. Γι' αυτό όταν κοιτάς πραγματικά μέσα σου πονάς. Η πορεία προς την αυτογνωσία συνοδεύεται από οδύνη. Έτσι κι εκείνος πόνεσε, πληγώθηκε, διαψεύστηκε αμέτρητες φορές. Κάθε αποκάλυψη και μια νέα θλίψη. Πέρασε καιρός ώσπου να μάθει πως κάθε αποκάλυψη είναι μια νέα χαρά, πως ο δρόμος της αυτογνωσίας όσο ανηφορικός κι αν είναι οδηγεί στην αληθινή χαρά. Είναι η χαρά του να παραμένεις ζωντανός μέσα από την διαρκή δίψα για την αλήθεια. Είναι η χαρά της ίδιας της αποκάλυψης που σου δωρίζεται από την χάρη του Αγίου Πνεύματος για να απαντήσει στο υπαρξιακό σου ερώτημα. Είναι η χαρά του να δίνεις στον εαυτό σου την ευκαιρία να υπάρξει και διαφορετικά από αυτό που νομίζεις ότι μπορεί να είναι, να ανακαλύψει δυνατότητες και χαρίσματα που δεν είχε ποτέ φανταστεί. 

 Τα σκέφτεται όλα αυτά σήμερα. 20 χρόνια που πέρασαν και δεν κατάλαβε πως. Που άφησαν όμως μέσα του ανεξίτηλατά σημάδια μιας αλλαγής. Βλέπει στα πρόσωπα των νέων που περνούν από μπροστά του το δικό του πρόσωπο. Τα κοιτάει με την ίδια γλυκύτητα, την ίδια τρυφερότητα που τον πλημμυρίζει για το πλάσμα που κουβάλησε στο σαρκίο του τότε. Σήμερα μπορεί να δει στην ιδιαιτερότητα των προσώπων την ομορφιά τους. Σήμερα μπορεί να χαίρεται πιο ουσιαστικά, γιατί οδεύοντας προς την αυτογνωσία έμαθε να αφουγκράζεται με υπομονή ο,τι τον πάει παραπέρα. Μπορεί να χαίρεται με την όποια αλήθειά του κι όχι με την αφέλεια του ψεύδους. Μπορεί να χαίρεται βαθιά για το ανεκτίμητο δώρο της ζωής του αντί να βυθίζεται στην θλίψη της όποιας αστοχίας του. Δοξολογεί… Ας έχει δρόμο να διανύσει, δεν πειράζει, φτάνει που Τον συνάντησε…


"Μην κοιτάς από ᾽δω κι από ᾽κει,
μη γυρνάς το κεφάλι σου πίσω. Το δράμα του κόσμου
είναι ο καθρέφτης σου. Κοιτάξου να ιδείς:
Είσαι ρακένδυτος. Τράβα εμπρός!"

Νικηφόρος Βρεττάκος, Ενώπιος ενωπίω